Carla Bley, de grande dame du jazz, de vrouw met het kenmerkende kapsel, de coole heks (zoals de Zwitserse criticus Peter Rüedi haar noemde), is dood. Sinds eind jaren vijftig op het toneel - haar compositie 'Donkey' werd geschreven in 1958 - heeft Bley voortdurend nieuw werk gecomponeerd en opgenomen. Ze won verschillende internationale prijzen, werd door de NEA uitgeroepen tot Jazz Master en ontving eredoctoraten van de Universiteit van Toulouse en het New England Conservatory of Music.

Toen Lovella May Borg (haar geboortenaam) naar New York kwam, moet ze een blikvanger zijn geweest. Als sigarettenmeisje in het beroemde Birdland betoverde ze de jonge avant-gardepianist Paul Bley, die al snel haar echtgenoot werd en haar aanmoedigde om te gaan componeren. Carla was zowel muze als gerespecteerde componist van de jonge scene, verschillende muzikanten begonnen haar materiaal op te nemen. Jimmy Giuffre gebruikte 'Ictus' voor zijn album 'Thesis' en Paul Bley's legendarische 'Barrage' (op ESP) bestond volledig uit haar composities. In een door mannen gedomineerde omgeving werd Carla Bley een rolmodel voor de opkomende feministische beweging; ze was cool, mooi, zelfverzekerd en vooral uitzonderlijk getalenteerd, iets wat ze bereikte met haar compositie 'Ida Lupino' (uit 1964), die werd uitgebracht op het 'Closer'-album van Paul Bley in 1966. In 1964 was ze ook een van de oprichters van de Jazz Composers Guild, die de orkestrale avant-gardemuziek wilde bevorderen. Een van haar medestrijders was Michael Mantler, met wie ze in 1965 trouwde nadat ze was gescheiden van Paul Bley. Samen met Mantler leidde ze het Jazz Composers' Orchestra en richtte ze het platenlabel JCOA op. Tegen die tijd was Carla Bley klaar om aan een grootschalig eigen project te werken. Het resultaat was een van de meest omvangrijke composities die de jazz ooit heeft voortgebracht: de extravagante surrealistische jazzopera 'Escalator Over The Hill'. Het lange (bijna twee uur) stilistisch eclectische werk brengt zangers en muzikanten uit alle genres samen - 53 mensen hebben bijgedragen aan de opname, waaronder enkele van de meest productieve en originele jazz- en rockmuzikanten uit die tijd. Prominente deelnemers waren Don Cherry, Roswell Rudd, Jimmy Lyons, Charlie Haden en Gato Barbieri, maar ook Jack Bruce, John McLaughlin en de piepjonge Linda Ronstadt. Het werk als geheel viert en herformuleert rock-megalomanie, freejazz-iconoclasme en klassieke nuchterheid. Het is Bley's vroege magnum opus.

Gedurende haar hele carrière heeft Bley zichzelf in de eerste plaats als componist beschouwd, en daarom heeft ze er altijd van gehouden om muziek te schrijven voor haar bigbands. Ze was een meester in het muzikale citaat, de collage, en ze wist ironie te gebruiken in haar composities, bijvoorbeeld in 'Spangled Banner Minor And Other Patriotic Songs' van 'The Carla Bley Band: European Tour 1977', waarin verschillende volksliederen door de molen worden gehaald. Hier en in veel van haar werken voor grotere ensembles mengde ze elementen uit de muziek van componisten als Hanns Eisler en Kurt Weill met hedendaagse moderne jazz.

De afgelopen decennia heeft Bley zich verzoend met kleinere formats en haar capaciteiten als pianiste, veelal in duo's en trio's met haar levensgezel-bassist Steve Swallow en saxofonist Andy Sheppard. Ze heeft zichzelf nooit als een virtuoos beschouwd. "Ik doe elke dag de eenenvijftig Brahms-oefeningen," gaf Bley toe. "Ik kan je niet echt vertellen hoe Carla is," zei Steve Swallow ooit. "Ze is zo ongrijpbaar en voortdurend veranderend. Ze is echter mijn held, en daar laat ik het bij." Het is deze ongrijpbaarheid die Carla Bley het beste beschrijft. Ze was altijd geïnteresseerd in het proces van muziek maken, in nieuwe mogelijkheden en nieuwe ontwikkelingen.

Ik zag Carla Bley op het eerste jazzconcert dat ik ooit heb bezocht - een festival in Freiburg/Duitsland in 1980, met onder meer Chet Baker, Barbara Thompson en John Abercrombie. Ik was verbijsterd door haar charisma en de pure schoonheid van de muziek. Maar ik herinner me ook hoe boos ze was omdat de Amerikanen Ronald Reagan tot president hadden gekozen. 'Ida Lupino', met zijn innerlijke stemmen en canonische echo's, is een van mijn favoriete jazzcomposities gebleven, 'Escalator Over The Hill' zal altijd in de canon van de avant-gardemuziek blijven staan. Haar dood is een verschrikkelijk verlies.

Tekst: Martin Schray, The Free Jazz Collective (met toestemming vertaald)
Foto's: Cees van de Ven

Labels: Carla Bley, in memoriam

(Maarten van de Ven, 28.10.23) - - [naar boven]

Lees verder in het archief...

Menupagina's:

Cd van het moment:
Sunny Five - 'Candid'
Klik op de hoes om een track van dit album te beluisteren en voor meer informatie

Nieuws, tips, suggesties, adverteren, meewerken?
Mail de redactie.