Draai om je oren - Jazz & meer

		Draai om je oren Jazz en meer - Weblog

In memoriam | Jazztube
Irène Schweizer
2 juni 1941 - 16 juli 2024

Een mannenshirt en een pakje sigaretten - dat was de prijs voor de 16-jarige winnaar van een amateurjazzfestival in Zürich in 1957. Dat een vrouw het concours kon winnen was voor de organisatoren destijds simpelweg ondenkbaar. Toen Irène Schweizer de jazzpodia van de wereld betrad, waren de tijden nog steeds anders - vooral voor vrouwen.

Irène Schweizer werd geboren op 2 juni 1941 in Schaffhausen, Zwitserland. Ze groeide op in het gezin van een café-eigenaar in haar geboortestad en na haar eerste pogingen op de accordeon ontdekte ze de piano en de drums en sloot zich op 16-jarige leeftijd aan bij de Crazy Stokers, een dixielandband. Dat alleen al was in 1957 een sensatie. Kort daarna belandde ze in de toprangen van het eerder genoemde Zurich Amateur Jazz Festival, waar ze souljazz en hardbop speelde. Je kunt je voorstellen hoe de monden van veel mannen in het publiek openvielen toen ze haar hoorden spelen.

Even later ging Schweizer naar een talenschool in Groot-Brittannië, waar ze zich verdiepte in de Londense jazzscene (voornamelijk de club van Ronnie Scott), voordat ze terugkeerde naar Zürich. In de jazzclub Africana ontmoette ze drummer Mani Neumeier en bassist Uli Trepte, die ook haar eerste trio vormden. Toen de twee mannen zich in 1968 bekeerden tot rockmuziek, begon Schweizers langdurige samenwerking met drummer Pierre Favre. Hun muziek klonk steeds wilder en vrijer, wat de pianist een uitnodiging opleverde voor de Total Music Meeting in Berlijn - het jaarlijkse bedevaartsoord voor freejazzfans, georganiseerd door de FMP-mensen rond Jost Gebers. Als vrouw stond ze er echter alleen voor en moest ze zich verdedigen tegen de mannelijke alfahonden, wat resulteerde in haar speelse, gevoelige stijl. Niettemin wist ze te zegevieren, een ongelooflijke persoonlijke en muzikale prestatie die achteraf gezien niet genoeg kan worden benadrukt.

Sinds die tijd was Schweizer een vaste gast op de avant-garde podia in Berlijn, Willisau, Chicago en New York, ze speelde met Don Cherry, Louis Moholo, Hamid Drake, Andrew Cyrille en George Lewis. Haar solo-optredens schraagden haar status als toonaangevende pianist van de Europese jazz. In de laatste jaren van haar carrière werd ze eindelijk waardig geacht om in de tempels van de hoge cultuur te spelen, een late triomf.

Schweizer heeft, in tegenstelling tot andere jazzmuzikanten, niet voor veel verschillende labels opgenomen; vrijwel haar gehele oeuvre is beschikbaar op FMP en Intakt. Haar debuut 'Santana' met Pierre Favre op drums en Peter Kowald op bas werd echter in 1969 uitgebracht op Pip, voordat Jost Gebers het in 1979 opnieuw uitbracht op FMP. Meer klassiekers zijn haar twee FMP-opnames met Rüdiger Carl (sax, klarinetten) en Louis Moholo ( drums), 'Messer' (1976) en 'Tuned Boots' (1978), en haar soloplaten 'Wilde Senoritas' (FMP, 1977) en 'Hexensabbat' (FMP, 1978). Sinds het midden van de jaren tachtig nam ze vrijwel uitsluitend op voor het Zwitserse label Intakt, en al hebben deze opnames niet meer de kracht en energie van de vroege opnames, haar duo met de Zuid-Afrikaanse jazzdrummer Louis Moholo 'Irène Schweizer & Louis Moholo' (1987) en 'Where's Africa' met Omi Ziegel (saxofoon, zang) zijn werkelijk uitstekende albums.

De laatste jaren van haar leven woonde Irène Schweizer in een bejaardentehuis, ze kon niet meer optreden. Maar iedereen die aanwezig is geweest bij haar laatste optredens, zoals in 2017 in het Neumarkt Theater in Zürich met Louis Moholo, en met eigen ogen heeft gezien hoeveel plezier ze uitstraalde tijdens het spelen - zelfs op hoge leeftijd - en hoe ze werd aanbeden door haar overwegend vrouwelijke fans, kan begrijpen wat een verlies haar overlijden is voor de freejazz-gemeenschap.

Tekst: Martin Schray, The Free Jazz Collective (met toestemming vertaald)
Foto's: Maarten Jan Rieder

In de Jazztube hieronder zie je Irène Schweizer in een duoconcert met Pierre Favre, opgenomen tijdens het Schaffhauser Jazzfestival 2011.