Op de rand van de vulkaan
Film 'Berlin: Die Sinfonie der Großstadt', met livemuziek van Die Enttäuschung, zaterdag 2 februari, Grand Theatre, Groningen

Een paar uitbundige jaren lang was Berlijn het wilde culturele hart van Europa. Het nachtleven bruiste, de kunsten bloeiden, de seksuele moraal was vrijer dan ooit tevoren, de fabrieken rookten. Berlijners keken modieus gekleed en trots de wereld in.

Dat Berlijn heeft Walter Ruttmann, een gefrustreerde kunstschilder, in zijn opus 'Berlin: Die Sinfonie der Großstadt' willen vangen. Het ritme van de stad, de dynamiek van haar bewoners, de motoriek van de fabrieken. Door de snelle montage, scènes duren nooit langer dan twee of drie seconden, suggereert Ruttmann de beweging van het leven en doet de film nog altijd nauwelijks gedateerd aan. De 'Sinfonie' is voor een groot deel met een verborgen camera geschoten, wat het leven van de Berlijners erg dichtbij brengt. Dat is de toegevoegde waarde die de film inmiddels heeft: behalve een kunstwerk qua fotografie, compositie en montage is hij ook een duizelingwekkend gedetailleerd tijdsbeeld.

Hoewel de maker waarschijnlijk bekend was met het surrealistische werk van zijn Parijse collega's en anders wel met dat van Hans Richter (die gelijktijdig 'Vormittagspuck' draaide!), heeft Ruttmann slechts spaarzaam gebruik gemaakt van abstractie. Het gaat om de poëzie van de werkelijkheid: op de ronde riolen staan de moderne kantoorgebouwen met hun ronde hoeken. Werkmieren op weg naar de fabriek lopen in hetzelfde ritme als een peloton van de Reichswehr. Verwijzen de Stahlhelmen naar de toekomst? Anders wel de spreker tijdens een politieke (communistische?) bijeenkomst in de openlucht. Of de drie orthodoxe joden, die gemoedelijk koutend door het beeld kuieren. De Weimar republiek had niet lang meer te gaan in 1926-27, toen de opnamen werden gemaakt. Nog een paar jaar, en de sequenties waarin treinen en fabrieksautomaten zelfstandige acteurs worden, zouden entartete Kunst zijn.

De nacht komt in de vijfde acte tot leven. We zien Berlijners die de charleston dansen op tantaliserende jazzorkesten die even snel verdwijnen als ze verschijnen. We zien een niet minder fascinerende zwarte vocal group (The Revellers?) op een theaterpodium. Edmund Meisel componeerde de originele muziek voor deze film. Ik weet niet in hoeverre het Berlijnse kwartet Die Enttäuschung zich door die score heeft laten leiden of inspireren, maar het klinkend resultaat refereerde eerder aan Kreuzberg 1987 dan aan het Admirals Palast anno 1927. Het was improvisatiemuziek in 4/4, gebaseerd op het ritme van de film, maar dat niet slaafs volgend. Een treincadans blijft subtiel. Maar iets mechanisch heeft Die Enttäuschung wel. Soms komt er een riedeltje Monk langs, of een vleugje 'Tea For Two', als de Berlijnse beau monde danst. Op de rand van de vulkaan, zoals de goede verstaanders dat in die tijd al gevoeld moeten hebben.

(Eddy Determeyer, 14.2.08) - - [naar boven]

Lees verder in het archief...

Menupagina's:

Cd van het moment:
Sylvie Courvoisier - 'Chimaera'
Klik op de hoes om een track te beluisteren en voor meer informatie

Nieuws, tips, suggesties, adverteren, meewerken?
Mail de redactie.